Recollida, almacenamento e cultivo de especies características do hábitat 9580 *
03-12-2019
O proxecto LIFE BACCATA persegue a mellora do estado de conservación do hábitat 9580* en 15 ZEC da Cordilleira Cantábrica, actuando sobre os indicadores de estado de conservación do hábitat: área de ocupación, estrutura e funcións e perspectivas futuras. En Galicia, o proxecto actuará sobre 15 ha situadas no Monte Veciñal en Man Común (MVMC) de Riocereixa (Pedrafita do Cebreiro, Lugo), dentro da ZEC Os Ancares - O Courel (ES1120001), en cuxa superficie realizará a eliminación dun piñeiral de repoboación (Acción C2) e restaurarase o tipo de hábitat 9580* mediante unha plantación forestal coas súas especies características (Acción C3), de forma que se eliminarán afeccións sobre o tipo de hábitat e se aumentará a superficie ocupada por este, así como se mellora a súa estrutura, composición e conectividade, redundando todo iso nunha mellora do seu estado de conservación.
Para realizar a plantación de especies forestais do hábitat 9580*, habida conta da condición de espazo Natura 2000, é indispensable o emprego de material forestal de reprodución (MFR) compatible co acervo xenético local. Para garantir tal compatibilidade, o proxecto formulou o emprego de MFR do mesmo MVMC de Riocereixa. A actuación consistiu na recolección no devandito MVMC de varetas e sementes das especies arbóreas características do hábitat 9580* de acordo ao Manual de Hábitats de Galicia (Taxus baccata, Quercus petraea, Fagus sylvatica, Betula pubescens, Sorbus aucuparia, Ilex aquifolium, Corylus avellana), para o seu posterior almacenamento, conservación e cultivo (Acción C1). Esta actuación foi executada polo IBADER da Universidade de Santiago de Compostela, contando con asistencia externa naquelas fases que o requiriron.
Fase 1. RECOLECCIÓN DO MATERIAL VEXETAL
Está fase desenvolveuse durante os anos 2017 e 2018, para a recollida do MFR das especies características do hábitat 9580* de acordo ao Manual de Hábitats de Galicia (Taxus baccata, Quercus petraea, Fagus sylvatica, Betula pubescens, Sorbus aucuparia, Ilex aquifolium, Corylus avellana). A cantidade de planta necesaria estimouse en función da superficie total a repoboar, e as proporcións das especies dominantes e acompañantes deste tipo de hábitat segundo o Manual de Hábitats de Galicia. A programación temporal dos traballos de recollida realizouse fóra dos períodos críticos para as especies de interese para a conservación que teñan o seu hábitat nas áreas de recollida do MFR.
Durante o primeiro ano (2017) procedeuse á recollida de semente de todas as especies características do hábitat 9580*, xa que o emprego de material procedente de reprodución sexual permite asegurar a diversidade xenética dos repoboacións. Esta tarefa realizouse de acordo aos seguintes condicionantes:
Para realizar a plantación de especies forestais do hábitat 9580*, habida conta da condición de espazo Natura 2000, é indispensable o emprego de material forestal de reprodución (MFR) compatible co acervo xenético local. Para garantir tal compatibilidade, o proxecto formulou o emprego de MFR do mesmo MVMC de Riocereixa. A actuación consistiu na recolección no devandito MVMC de varetas e sementes das especies arbóreas características do hábitat 9580* de acordo ao Manual de Hábitats de Galicia (Taxus baccata, Quercus petraea, Fagus sylvatica, Betula pubescens, Sorbus aucuparia, Ilex aquifolium, Corylus avellana), para o seu posterior almacenamento, conservación e cultivo (Acción C1). Esta actuación foi executada polo IBADER da Universidade de Santiago de Compostela, contando con asistencia externa naquelas fases que o requiriron.
Fase 1. RECOLECCIÓN DO MATERIAL VEXETAL
Está fase desenvolveuse durante os anos 2017 e 2018, para a recollida do MFR das especies características do hábitat 9580* de acordo ao Manual de Hábitats de Galicia (Taxus baccata, Quercus petraea, Fagus sylvatica, Betula pubescens, Sorbus aucuparia, Ilex aquifolium, Corylus avellana). A cantidade de planta necesaria estimouse en función da superficie total a repoboar, e as proporcións das especies dominantes e acompañantes deste tipo de hábitat segundo o Manual de Hábitats de Galicia. A programación temporal dos traballos de recollida realizouse fóra dos períodos críticos para as especies de interese para a conservación que teñan o seu hábitat nas áreas de recollida do MFR.
Durante o primeiro ano (2017) procedeuse á recollida de semente de todas as especies características do hábitat 9580*, xa que o emprego de material procedente de reprodución sexual permite asegurar a diversidade xenética dos repoboacións. Esta tarefa realizouse de acordo aos seguintes condicionantes:
- - A recollida realizouse manualmente e de forma diúrna.
- - Non se empregaron medios mecánicos.
- - Non se vibraron os pés doadores de semente.
- - A semente foi recollida dende o chan ou mediante acceso con escaleira.
- - Só se recolleron as sementes que morfolóxicamente aparentan viabilidade futura.
- - Non se danaron os pés doadores durante a recolección, recollendo as sementes nun número de individuos adecuado con respecto ao total de pés dispoñibles, de forma que non se condicionou a capacidade de recrutamento das poboacións naturais destas especies.
- - A cantidade de semente recollida por individuo realizouse deixando, polo menos, un 30% da semente dispoñible en cada pé, para evitar unha incidencia sobre os procesos de dispersión de sementes polas aves.
Desta forma, foi posible recoller unha cantidade de sementes suficiente de todas as especies características do hábitat 9580*, salvo da súa especie dominante, isto é, Taxus baccata. A ocorrencia de xeadas tardías no mes de abril do ano 2017 danaba a unha grande proporción das flores femininas dos teixos da zona, o que levou consigo unha escasa produción de semente durante o verán de 2017, insuficiente para os obxectivos de produción de planta formulados dende LIFE BACCATA.Non obstante, o proxecto xa se atopaba preparado ante este tipo de imprevistos, de forma que ante esta situación, durante o inverno de 2018, así como o outono do mesmo ano, se procedeu a realizar varias accesións ao MVMC de Riocereixa coa finalidade de recoller MFR para produción de estaca de Taxus baccata. Isto permitirá producir a planta suficiente para cumprir as cifras obxectivo de plantación do proxecto, e polo tanto realizar o repoboación (Acción C3) de forma satisfactoria. Para iso un equipo composto por 2-4 persoas desprazouse ao MVMC de Riocereixa, e con axuda de ferramentas axeitadas (tesoiras e serras de poda, pértegas, cordas para facer atados, bolsas, rotuladores, etc.) puideron realizar a recollida de varetas de Taxus baccata. A elección dos lugares e pés de recollida se atopou supervisada e asesorada en todo momento polos veciños e propietarios do MVMC de Riocereixa, como máximos interesados no éxito e mantemento a longo prazo do repoboación que LIFE BACCATA vai realizar nos seus predios, indicando ao equipo de IBADER cáles eran os pés máis idóneos para a finalidade pretendida, xa que son estes veciños son os mellores coñecedores de todos os aspectos esenciais que xiran en torno ao seu monte.
Para intentar fomentar a diversidade ao máximo posible, a recollida realizouse de máis de 50 individuos de teixo, asegurándose que se recolleron mostras de ambos os dous sexos en proporcións similares. En todo caso, para maximizar o éxito nos resultados finais, o material é recollido daquelas ramas que se seleccionaron previamente, de acordo ao tipo de estaca que se quere producir, seguindo o seguinte protocolo:- Recolléronse varetas con 2-3 entrenós
- O diámetro basal da vareta é inferior a 10 mm.
- As ramas con bugallas de Taxomya taxi foron evitadas na medida do posible.
- O corte da vareta realizouse con material desinfectado e ben afiado, practicando cortes limpos, sen desgarro nin irregularidades. Durante este proceso non se danou a estrutura da árbore nin se afectou á súa biomecánica.
- O material preparouse en atados con cordas que permiten un cómodo almacenamento en bolsas de plástico ben pechadas, evitando causar danos ás varetas.
- O transporte das bolsas co MFR a viveiro realizouse con sumo coidado, colocando as bolsas dentro do vehículo en lugares e posicións que non danen o material, evitando a insolación directa. Tampouco se deixou o vehículo estacionado ao Sol coas bolsas de material no seu interior para evitar danos nas plantas por altas temperaturas.
Unha vez se recolectou e seleccionou o MFR de varetas de Taxus baccata, este se transporta a viveiro para o seu cultivo, engorde e o seu posterior emprego nas plantacións do hábitat 9580*.
Fase 2. CULTIVO E ENGORDE DE PLANTA FORESTAL.
Unha vez a planta recollida na Fase 1 chega ao viveiro, comezan os traballos de almacenamento e preparación da planta para o seu cultivo e engorde. No caso das especies procedentes de semente, o seu cultivo comezaba no ano 2017, e foi relativamente sinxelo, en viveiro, de forma que se realizaba unha sementeira destas en bandexas para a súa xerminación ordenada e controlada (con malla de sombreo ou invernadoiro, substrato de vermiculita e perlita, rego e humidade controlados, etc.), coa finalidade de que poidan crecer sen dificultade ata que a planta estea lista para ser destinada ao repoboación.
No caso de Taxus baccata, este chegaba ao viveiro en forma de varetas en febreiro de 2018 tras unha primeira accesión, e en outubro de 2018 nun segundo momento de recollida, para producir estaca e dispoñer de plantas de distintos momentos fenolóxicos e mesmo comparar resultados e porcentaxes de éxito. En ambos os dous casos, tras a súa recepción en viveiro, esta planta era almacenada en cámara de frío entre 3º e 5º C, para posteriormente ser preparada en estaca e ser transplantada a bandexa.
No caso de Taxus baccata, este chegaba ao viveiro en forma de varetas en febreiro de 2018 tras unha primeira accesión, e en outubro de 2018 nun segundo momento de recollida, para producir estaca e dispoñer de plantas de distintos momentos fenolóxicos e mesmo comparar resultados e porcentaxes de éxito. En ambos os dous casos, tras a súa recepción en viveiro, esta planta era almacenada en cámara de frío entre 3º e 5º C, para posteriormente ser preparada en estaca e ser transplantada a bandexa.
O primeiro paso na preparación foi a selección do mellor material, xa que a pesar de que o transporte seguira unhas condicións idóneas, en viveiro é posible revisar polo miúdo o material e descartar ramas danadas ou que non reúnan as condicións requiridas de acordo ao tipo de estaca a producir.
En segundo lugar, o material recortábase en estacas á medida do envase forestal. Como cada vareta trae 2-3 entrenós, é posible producir unhas 6-10 estacas por cada vareta, de acordo aos seguintes tipos:
Estacas apicais duns 15/20 cm de lonxitude, e de ata 5 mm de diámetro, preferentemente con base lignificada.
En segundo lugar, o material recortábase en estacas á medida do envase forestal. Como cada vareta trae 2-3 entrenós, é posible producir unhas 6-10 estacas por cada vareta, de acordo aos seguintes tipos:
Estacas apicais duns 15/20 cm de lonxitude, e de ata 5 mm de diámetro, preferentemente con base lignificada.
Estacas de talón de ramas secundarias con ramiños de duns 5/10 cm de lonxitude (a maioría das que se producen).
A cada unha das estacas realízaselle un arrancado de follas no sentido de crecemento da estaca para provocar a xeración de calos e mesmo fíxose un raspado lateral para incrementar a superficie accesible de cambium. Tras isto, cada planta era somerxida en hormona líquida de enraizamento durante uns 20 segundos, e era inserida nun envase forestal con mestura de substrato e perlita na que previamente se fixo un oco para aloxar á planta. Unha vez realizado isto, situáronse as bandexas en mesa con calor de fondo (15/20º C) e temperatura controlada (10/15º C), ata que meses despois comezaron a visualizarse os primeiros enraizamentos das plantas, momento en que se fixo o transplante a envase con substrato comercial baseándose en mestura de turbas.
Todo este proceso, que transcorreu dende o ano 2017 para as plantas de repoboación procedentes de semente, e dende o inverno de 2018 para as procedentes de estaca, ata a primavera de 2019, permitiu a produción de planta forestal suficiente en calidade e cantidade para asegurar o repoboación das 15 ha do MVMC de Riocereixa obxecto do proxecto. As cifras de produción por especie de planta dispoñible de LIFE BACCATA na súa localidade de Galicia son as seguintes:
| Taxus baccata | > 4.000 plantas |
| Betula pubescens | > 3.000 plantas |
| Fagus sylvatica | > 2.000 plantas |
| Quercus petraea | > 2.000 plantas |
| Sorbus aucuparia | > 1.000 plantas |
| Ilex aquifolium | > 1.000 plantas |
| Corylus avellana | > 200 plantas |
A planta producida é apta para o seu emprego en repoboación, xa que se atopa en envase forestal, posúe unha altura e diámetro suficientes, así como o desenvolvemento da súa raíz é considerable, sen grandes enrolamentos xa que o volume do envase foi o suficientemente espazoso para permitir o crecemento radicular sen problemas.